Melatonin, beyinde epifiz
denilen (Pineal Gland) bezinde
üretilmekte olan bir hormondur.
Melatonin, mutluluk hormonu olarak
adlandırılan Serotoninin de içine dahil olduğu Tryptophan metabolizmasının bir
metabolitidir.( Metabolit, canlılarda çeşitli biyolojik tepkimeler sırasında
ortaya çıkan ve normal olarak vücutta birikmeyerek başka bileşiklere dönüşen
kimyasal bileşikler anlamına gelir. )
Triptofan, 8 önemli aminoasitlerden biridir, hayati önem taşır.
Ancak vücut tarafından üretilemez. Bu nedenle, triptofan diyet veya
takviyelerden sağlanmalıdır. İnsanlarda, triptofan uzun süre depolanmaz ve bu
nedenle tüm aminoasitler arasında vücutta en düşük konsantrasyona sahiptir.
Bununla birlikte, sadece küçük miktarlarda triptofan gereklidir ve genellikle
fazladan gerekli değildir.
Melatonin hormonu
organizmanın sahip olduğu Sirkadiyen ritmin işleyişinin korunması anlamında çok
büyük önem taşır. Biyolojik saatimiz olarak da adlandırabileceğimiz sirkadiyen ritim
günün işleyişi içerisinde vücudumuzdaki biyolojik fonksiyonlarda meydana gelen
değişiklikler (Örneğin; Uyku, kan basıncı, Kortizol hormonu salgılanması gibi) anlamına
gelir.
Melatonin hormonu
salgılanması aydınlık ve karanlık döngüsü tarafından düzenlenmektedir.
Gözümüzün retina tabakasının ışığı algılaması ile melatonin salgılanması baskılanır,
buna karşın karanlıkta melatonin salgılanması stimüle edilir.
Bu nedenle vücudumuzdaki
melatonin düzeyi geceleri yükselmektedir.
Bu uyumayı kolaylaştıran
hormon gece yarısından üç saat sonra
vücudumuzdaki en yüksek seviyeye ulaşır ve daha sonra yavaş yavaş değeri düşmeye başlar.
Ayrıca, melatonin salgılanması mevsimlere göre de değişiklik
göstermektedir. Örneğin, kış aylarında günlerin kısalması ile gündüzleri
vücudumuzda melatonin hormonu yaz günlerine nazaran daha yüksektir. Bunun sonucu
olarak uyku bozuklukları, yorgunluk ve kış depresyonu ortaya çıkabilir.
Pratikte melatonin vücudumuzda kronometre görevi yapmaktadır. Bu mekanizma vardiyalı çalışan işçilerde, uzun
mesafeli uçuşlarda ve körlerde bozulmaktadır. Melatonin salgılanması yaşa bağlı
olarak da değişiklik gösterir. Akşamları ölçülen en yüksek melatonin düzeyine 3
aylık bebeklerde rastlanılır ve bu değer Pubert çağına kadar % 80 oranında düşmektedir ve bu değer
ilerleyen yaşla beraber gittikçe düşüş göstermektedir. Sağlıklı bir uyku bu
nedenle hafıza için çok önemlidir.
Eğer Melatonin hormonu eksikliği
sonucu uyku bozuklukları ortaya çıkarsa bu durum Kortizol hormonu
salgılanmasına sebep olmakta bu da vücutta strese yol açmaktadır.
Bu nedenle melatonin
hormonu ve kortizol hormonu işlevsel olarak birbirleri ile bağlıdır. Melatonin
geceleri saat 02.00’de ve cep telefonu gibi küçük ışık kaynaklarının dahi olmadığı
karanlık bir ortamda yapılmalıdır.
Aynı numuneden hormonal
uyku bozukluklarını daha iyi aydınlatmak anlamında melatonin hormonunun yanında
kortizol testi de yapılmalıdır.
Bu hormon değeri körlerde,
uyku bozukluğu olanlarda, jet-Lag (uzun mesafe uçuşları sonrası) ve vardiyalı
çalışanlarda normalden düşüktür.